ધરમપુર તાલુકો: કુદરત અને ઇતિહાસનો સંગમ

 ધરમપુર તાલુકો: કુદરત અને ઇતિહાસનો સંગમ

ધરમપુર તાલુકો દક્ષિણ ગુજરાતના વલસાડ જિલ્લામાં વિવિધ ઐતિહાસિક, ભૌગોલિક અને સંસ્કૃતિક મહત્વ ધરાવતો વિસ્તાર છે. અહીંની ખાસિયતોમાં કુદરતી સૌંદર્ય, ઐતિહાસિક ઘટનાઓ, ખેતી આધારિત જીવનશૈલી અને આદિવાસી સંસ્કૃતિનો સમાવેશ થાય છે.

પ્રાકૃતિક વિશેષતાઓ:

ભૌગોલિક સ્થિતિ:

ધરમપુર 20° 32´ ઉત્તર અક્ષાંશ અને 73° 11´ પૂર્વ રેખાંશ પર આવેલ છે.

દરિયાથી 15 કિમી. દૂર હોવાને કારણે આબોહવા ગરમ અને ભેજવાળી છે.

વાર્ષિક સરેરાશ વરસાદ: 1,800થી 2,000 મિમી.

મુખ્ય નદીઓ: દમણગંગા, પાર, માન અને 5 નાના પ્રવાહો, જે 20-50 કિમી લાંબા છે.

જંગલો અને પશુધન:

90,859 હેક્ટર જંગલમાં સાગ, સાદડ, ખેર વગેરે વૃક્ષો અને જંગલી પ્રાણીઓ જેમ કે દીપડા, રીંછ અને હરણો જોવા મળે છે.

વિવિધ સાપો અને પક્ષીઓનો પણ વસવાટ છે.

આર્થિક અને સામાજિક જીવન:

ખેતી:

75% ખેતી જમીનમાં ડાંગર, નાગલી, કઠોળ અને ઘઉં ઉગાડવામાં આવે છે.

મગફળી, તલ અને શેરડી જેવા રોકડ પાકો પણ મુખ્ય છે.

ઉદ્યોગ:

વાંસ પરથી વસ્તુઓનું ઉત્પાદન અને પ્રાચીન કારીગરીઓ અહીંનું મહત્વનું ક્ષેત્ર છે.

ઈતિહાસ:

સ્થાપના:

1262માં ચિતોડના કુંવર રામશાહે આ રાજ્યની સ્થાપના કરી અને આ સ્થાને “રામનગર” નામ આપ્યું.

1764માં રાજાનું નામ ધરમદેવ રાખીને નગરનું નામ ધરમપુર કર્યું.

અંગ્રેજ શાસન:

1802માં બ્રિટિશ શાસન હેઠળ આવ્યું. 1860થી 1890 સુધીના કાળમાં શૈક્ષણિક અને ઔદ્યોગિક વિકાસ થયો.

અદ્વિતીય સ્થાન:

મહારાજા મોહનદેવજીના શાસનકાળમાં મોહનવિલાસ પૅલેસ અને પ્રમોદભવન જેવા સ્થળોની સ્થાપના થઈ.

1928માં સ્થાપિત લેડી વિલ્સન મ્યુઝિયમ આંતરરાષ્ટ્રીય કલા અને આદિવાસી સંસ્કૃતિ માટે જાણીતું છે.

પ્રવાસન અને સંસ્કૃતિ:

વિલ્સન હિલ:

700 મીટર ઊંચો ડુંગર, પર્યટકો માટે આકર્ષણ છે.

વિસ્તારના વિકાસ માટે સરકારી યોજનાઓ કાર્યરત છે.

ધરમપુર શહેર:

નગર તળેટીમાં વસેલું છે, જયાં રાજમહેલ અને ઉદ્યાન જેવા ઐતિહાસિક સ્મારકો છે.

જાપાનીસ ટાવર અને ફુવારો નગરનું મુખ્ય આકર્ષણ છે.

શિક્ષણ અને પરિવહન:

શિક્ષણ:

પ્રાથમિકથી ઉચ્ચ શિક્ષણ સુધીની સુવિધાઓ છે, જેમાં કોલેજ પણ શામેલ છે.

પરિવહન:

રાજ્ય પરિવહન દ્વારા ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્ર સાથે સુદ્રઢ જોડાણ.

ધરમપુર તાજેતરમાં તેના પર્યટનના વિકાસ માટે વધુ ધ્યાન આકર્ષિત કરતું સ્થળ છે, અને તે ઐતિહાસિક વારસાને સંયુક્ત કરતું વિસ્તાર છે.

ધરમપુર રાજ્યનું ઇતિહાસ ઘણું જ રસપ્રદ છે અને તેનો સાંસ્કૃતિક વારસો પણ વિશિષ્ટ છે. વલસાડ જિલ્લાના આ હિસ્સામાં ધરમપુર રજવાડાના રાજવી પરિવારનો મહત્તમ પ્રભાવ રહ્યો હતો. ઇ.સ. 1262 થી 1948 સુધી રાજ્યના રાજવી પરિવારે અહીં પોતાનો શાસન સંચાલિત કર્યો અને આ રાજ્યની જાહોજહાલી માટે અનેક નોંધપાત્ર કાર્ય કર્યા.

ધરમપુર રજવાડાનું મહત્વ:

રાજકીય અને વ્યાપારી સંબંધો:

ધરમપુરના રાજાએ પોર્ટુગીઝ અને પારસીઓ સાથે મજબૂત વેપારી સંબંધો સ્થાપ્યા હતા, જે રાજ્યના આર્થિક વિકાસ માટે અસરકારક સાબિત થયા.

પોર્ટુગીઝ ટ્રેડર્સ દર વર્ષે રાજ્યને ટેક્સ આપતા, જે ધરમપુરના રાજ્યો માટે આવકનો મુખ્ય સ્ત્રોત હતો.

વિકાસની દિશામાં પ્રદાન:

રાજ્યમાં રસ્તાઓ, પાણીની વ્યવસ્થા અને આરોગ્ય સેવાઓ વિકસાવવામાં રાજવી પરિવારનો મહત્તમ હિસ્સો હતો.

1921માં રાજાએ મ્યુઝિયમનું નિર્માણ કરાવ્યું, જેમાં દુર્લભ આર્કિટેક્ટ્રલ ઢાંચા અને દુનિયાભરની વિવિધ પ્રાચીન વસ્તુઓનો સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો હતો.

કલા અને વારસો:

ધરમપુરના રાજાના ગઢ અને રોહણ ગેટમાં યુરોપિયન અને ગ્રીક શૈલીનો નિર્માણ શિખર પર છે.

ધરમપુરના મંદિરો આજે હેરીટેજ તરીકે સંરક્ષિત છે અને ધરમપુરની સંસ્કૃતિ અને ઈતિહાસની યાદ અપાવે છે.

મહત્વના સ્થાન:

મ્યુઝિયમ: વિખ્યાત શિલ્પો અને કલાત્મક વસ્તુઓ ધરાવતું આ મ્યુઝિયમ આજે પણ ધરમપુરના ઇતિહાસનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.

રોહણ ગેટ: આ ગેટ યુરોપિયન અને ગ્રીક ડિઝાઇનના સમન્વય સાથે બાંધવામાં આવ્યું છે, જે રાજ્યના વૈભવનું પ્રતિક છે.

ધરમપુર રાજ્યના ઇતિહાસ અને તેના રાજવી પરિવારે માત્ર આદિવાસી અને પછાત વિસ્તારોના ઉત્થાન માટે જ નહીં, પરંતુ રાજ્યને એક વૈશ્વિક ઓળખ આપવી તે માટે પણ ઘણું યોગદાન આપ્યું છે. આજે પણ તેની વારસાગત સંસ્થાઓ અને ઐતિહાસિક સ્થાનો પ્રવાસીઓ માટે આકર્ષણના મુખ્ય કેન્દ્ર છે.

ધરમપુર રજવાડું, બ્રિટિશ શાસનના સમય દરમિયાન ભારતનું મહત્વનું રજવાડું હતું. તે આજના ગુજરાત રાજ્યના ધરમપુર શહેરમાં આવેલું છે, જેનો વિસ્તાર 1,823 ચોરસ કિમી હતો અને બોમ્બે પ્રેસિડેન્સીના સુરત પ્રેસિડેન્સી હેઠળ આવતું હતું. ધરમપુર પોતાની ભૌગોલિક સ્થિતી અને પર્યટન સ્થળો માટે પ્રખ્યાત છે, જેમ કે જાપાનીઝ બગીચો, લક્ષ્મીનારાયણ મંદિર, વિલ્સન હીલ, અને લેડી વિલ્સન સંગ્રહાલય.

ધરમપુરનો ઈતિહાસ

ધરમપુરની સ્થાપના 1262માં થઈ હતી, અને 1766માં તેની રાજધાની મંદિરવેગાનથી ખસેડી ધરમપુર નામ આપવામાં આવ્યું. 1802માં, ધરમપુર બ્રિટિશ રાજ સાથે આશ્રિત રાજ્ય તરીકે જોડાયું. રાજ્યના શાસકો સિસોદિયા વંશના રાજપૂત હતા, જેમને "રાણા મહારાણા સાહેબ" ખિતાબ મળતો હતો અને તેમને 9 તોપોની સલામી મળતી હતી.

શાસકોની યાદી:

સહાદેવજી (1680-1727)

રામદેવજી દ્વિતિય (1727-1758)

ધરમદેવજી (1758-1774)

નારણદેવજી પ્રથમ (ગુમાનસિંહ) (1774-1777)

સોમદેવજી દ્વિતિય (અભયસિંહ) (1777-1784)

રૂપદેવજી (1784-1807)

વિજયદેવજી પ્રથમ (1807-1857)

નારાયણદેવજી રામદેવજી (1860-1891)

મોહનદેવજી નારાયણદેવજી (1891-1921)

વિજયદેવજી મોહનદેવજી (1921-1947)

ધરમપુરે 10 જૂન 1948ના રોજ ભારત સંઘમાં જોડાવા માટે સંમતિ દર્શાવી હતી. આજે ધરમપુર એક શાંત અને પર્યટનમુખી શહેર છે, જે રાજવી વારસાના થનગનતા દર્શાવે છે.