વઘઈ બોટનિકલ ગાર્ડન: ગુજરાતનું કુદરતી ખજાનો
ડાંગ વધઇ વનસ્પતિ ઉદ્યાન, જેની સ્થાપના 1 મે, 1966ના રોજ ફોરેસ્ટ ખાતા દ્વારા કરવામાં આવી હતી, તે ગુજરાતનું સૌથી મોટું વનસ્પતિ ઉદ્યાન છે. આ ઉદ્યાન 24 હેક્ટર વિસ્તારમાં ફેલાયેલું છે, અને અહીં 7.50 કિલોમીટરનો માર્ગ છે જે વનસ્પતિ ઉદ્યાનના વિવિધ ભાગોમાં પહોંચવા મદદરૂપ છે. આ વિસ્તારમાં 1600 મીમીથી 2000 મીમી સુધીનો વરસાદ હોય છે, ખાસ કરીને વર્ષાઋતુમાં, અને તાપમાન 10°C થી 45°C વચ્ચે રહે છે.
વઘઈ બોટનિકલ ગાર્ડન ડાંગ જિલ્લાનું અનોખું પર્યટન કેન્દ્ર છે, જે દુર્લભ વનસ્પતિઓ, ઔષધિઓ અને પ્રકૃતિ પ્રેમીઓ માટે આકર્ષણનું કેન્દ્ર છે. ૨૪ હેક્ટરમાં ફેલાયેલું આ ગાર્ડન વિવિધ પ્રાણી-વનસ્પતિ જાતિઓનો ખજાનો ધરાવે છે. અહીં ગુલાબના પ્લોટથી લઈને કેક્ટસ અને ઔષધિ વન સુધીના વિશિષ્ટ વિભાગો છે, જે એવાં ઔષધિઓ ધરાવે છે જે આરોગ્ય માટે મહત્ત્વપૂર્ણ છે.
ગાર્ડનના સુપરિન્ટેન્ડેન્ટ દિનેશ રબારીના જણાવ્યા અનુસાર, આ સ્થાન પર "બોટનિકલ ફેસ્ટિવલ"નું આયોજન થાય છે, જેમાં વિવિધ યુનિવર્સિટીઓ અને સંશોધનકર્તાઓ ભાગ લે છે. ગાર્ડનમાં પુસ્તકાલય, કેન્ટીન અને વિશ્રામની સુવિધાઓ ઉપલબ્ધ છે, અને પ્રવાસીઓ માટે ગાઇડ સેવા પણ છે.
આ બોટનિકલ ગાર્ડન પ્રકૃતિના પ્રેમી, ઔષધિ રસિકો અને જ્ઞાન પિપાસુઓ માટે શ્રેષ્ઠ સ્થળ છે, જેમાં ડાંગના સાંસ્કૃતિક અને પર્યાવરણ જાગૃતિને પ્રોત્સાહન આપવાનું એક નવું માધ્યમ બની રહ્યું છે.
વઘઈ બોટનિકલ ગાર્ડનની વિશેષતા એ છે કે અહીં આપણે એવાં વૃક્ષો અને ઔષધિઓ જોવા મળે છે, જે ભાગ્યે જ જોવા મળે. ગાર્ડનમાં કુલ ૧૧ વિભાગો છે, જેમા મહત્વપૂર્ણ "એવરગ્રીન પ્લોટ"માં દક્ષિણ અને પૂર્વ ભારતના સદાબહાર વૃક્ષોની ૩૨૮ જાતો છે. "મોઇસ્ટ ડેસીક્યુઅસ પ્લોટ"માં ગુજરાતના દુર્લભ પાનખર જંગલની ૩૨૩ જાતો સંરક્ષિત છે. આ ઉપરાંત, આરોગ્ય વન અને બામ્બુ પ્લોટમાં આરોગ્યપ્રદ ઔષધિઓ તથા ૨૧ જાતના વાંસ મળી આવે છે.
મહત્ત્વનું એ છે કે ગાર્ડનમાં ૪૬૮ ઔષધિઓ છે, જે આયુર્વેદ, હોમિયોપેથી, અને યુનાની પ્રણાલીઓમાં ઉપયોગી છે. ખાસ "કેક્ટસ સેકશન"માં ૧૪૨ જાતના દુર્લભ કેક્ટસ છે, જે ગુજરાતમાં ભાગ્યે જ જોવા મળે. આ ઉપરાંત, રોઝ પ્લોટમાં જુદી-જુદી ગુલાબની જાતો ઉછેરવામાં આવી છે, જે આ બોટનિકલ ગાર્ડનને વધુ આકર્ષક બનાવે છે.
ગાર્ડનના સંશોધન કેન્દ્રમાં ૫૫૨ પુસ્તકો ધરાવતો પુસ્તકાલય છે અને ૩૩૭૪ હરબેરીયમ શીટ છે, જે વનસ્પતિ વિષયક સંશોધન અને જ્ઞાન માટે મહત્ત્વપૂર્ણ છે. ફોરેસ્ટ ઓફિસર કિરણ પટેલના જણાવ્યા પ્રમાણે, ગાર્ડનને ડિજિટાઇઝ કરવા તેમજ સંશોધક અને પ્રવાસીઓ માટે ગાઇડ સુવિધા ઉપલબ્ધ છે. અહીં ડાંગી વસ્તુઓનું વેચાણ કેન્દ્ર પણ શરૂ કરવામાં આવ્યું છે, જે સ્થાનિકોને રોજગારી આપવાની અનોખી પહેલ છે.
આ રીતે વઘઈ બોટનિકલ ગાર્ડન માત્ર પર્યટન કે જ્ઞાન માટે નહીં, પણ સ્થાનિક પરિવેશને ટેકો આપતું કેન્દ્ર પણ બની રહ્યું છે.