કેમેરાની આંખે કેદ ઇતિહાસ: હોમાય વ્યારાવાલાનું જીવન
હોમાય વ્યારાવાલા (1913-2012) ભારતીય ફોટો જર્નાલિઝમના ક્ષેત્રમાં પ્રથમ મહિલા હતી અને "ફર્સ્ટ લેડી ઓફ ધ લૅન્સ" તરીકે જાણીતી હતી. તેમની કારકિર્દી ભારતીય ઇતિહાસની ઘણી મહત્વપૂર્ણ ઘટનાઓને પકડી રાખવામાં લાગેલી હતી.
તેમનો જન્મ નવસારીમાં મધ્યમવર્ગીય પારસી પરિવારમાં થયો હતો. તેમની પ્રાથમિક અને ઉચ્ચ શિક્ષણ મુંબઈમાં થયું અને ત્યારબાદ તેમણે સર જે.જે. સ્કૂલ ઑફ આર્ટ્સમાંથી ફોટોગ્રાફીના ક્ષેત્રે ડિપ્લોમા કર્યું. 1941માં માણેકશા વ્યારાવાલા સાથે લગ્ન બાદ તેઓ દિલ્હીમાં સ્થાયી થયા.
મુખ્ય યોગદાન:
તેઓએ બીજા વિશ્વયુદ્ધ અને ભારતના સ્વાતંત્ર્ય સંઘર્ષ દરમિયાન ઐતિહાસિક પળોને કેમેરામાં કેદ કરી.
તેમના કેમેરામાં ભારતના સ્વાતંત્ર્યના દિવસથી લઈ મહાત્મા ગાંધી, સરદાર પટેલ, અને પંડિત નહેરુ જેવી શખ્સિયતોની અદભૂત તસ્વીરો છે.
લોર્ડ માઉન્ટબેટનનો વિદાય સમારંભ અને 15 ઑગસ્ટ 1947ના તિરંગા લહેરાવાની ઘડીઓ પણ તેમણે છબીબદ્ધ કરી.
વિશેષ પાસાઓ:
તેમણે જીવનના પ્રારંભમાં તેમના ફોટોગ્રાફસ પતિના નામ હેઠળ પ્રસિદ્ધ કરાવ્યાં.
તેમને પદ્મ વિભૂષણ (2010) સન્માન મળ્યું.
98 વર્ષની ઉંમરે વડોદરામાં તેમનું અવસાન થયું.
તેઓ ભારતીય સ્ત્રીઓને પ્રોત્સાહિત કરનાર પ્રેરણાસ્ત્રોત રહી છે, અને તેમનો વારસો હજી જીવીત છે.
હોમાય વ્યારાવાલા: જીવનની ઝલક
હોમાય વ્યારાવાલાનું જીવન અને કારકિર્દી તત્કાલીન ભારતીય સમાજ માટે પ્રેરણારૂપ છે. તે એક એવા યુગની વાત છે જ્યાં મહિલા ફક્ત ઘરકામ સુધી મર્યાદિત માનાતી હતી. હોમાયે આ મર્યાદાઓ તોડી ફોટોગ્રાફીના ક્ષેત્રમાં પોતાનું સ્થાન બનાવ્યું.
બાળપણ અને શિક્ષણ
1913માં નવસારીમાં જન્મેલા હોમાય વ્યારાવાલાનું બાળપણ અસ્થિર રહ્યું, કારણ કે તેમના પિતા ડોસાભાઈ નાટક સાથે જોડાયેલા હોવાથી તેઓ સતત ફરતા રહેતા.
પિતાની આ કળાત્મક પ્રવૃત્તિઓએ તેમને નાટ્યકલા અને કળાશીલ દૃષ્ટિ તરફ આકર્ષિત કરી.
મુંબઈના સેંટ ઝેવિયર્સ કૉલેજમાંથી ઇકોનોમિક્સમાં બી.એ. કર્યું અને ત્યારબાદ સર જે.જે. સ્કૂલ ઑફ આર્ટ્સમાંથી ફોટોગ્રાફીમાં ડિપ્લોમા કર્યો.
ફોટોગ્રાફીના પ્રારંભિક વર્ષો
1930ના દાયકામાં, જોબ માટે મુંબઈના દૈનિક બૉમ્બે કૉનિકલમાં જોડાયાં અને પેહલી તસવીર છપાવવા માટે માત્ર 1 રૂપિયા મળ્યો.
પરિસ્થિતિ વિપરીત હોવા છતાં, તેઓએ પ્રકૃતિ, જીવનશૈલી અને સામાજિક ઘટનાઓ પર ફોકસ કરીને કારકિર્દીની શરૂઆત કરી.
મહિલાઓ, નાના વેપારીઓ, અને મુંબઈની રોજિંદી જીવનશૈલી તેમની શરૂઆતની તસવીરોમાં મુખ્ય વિષયો હતા.
વૈશ્વિક અને ભારતીય ઇતિહાસ સાથે જોડાણ
હોમાય વ્યારાવાલાએ બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન ઘણી ઝખમવાહી પળોને કેદ કરી. તે સમયની તેમની બ્લેક એન્ડ વ્હાઇટ તસવીરો આજે પણ અવિસ્મરણીય છે.
15 ઑગસ્ટ 1947ના ભારતના સ્વાતંત્ર્ય દિવસની યાદગાર તસવીરો:
તિરંગો લહેરાવતા નેતાઓ.
પંડિત નહેરુ દ્વારા કબૂતરો છોડવાની ક્ષણ.
અન્ય લોકપ્રિય ફોટોગ્રાફ્સ:
મહાત્મા ગાંધીની અંતિમ યાત્રા.
જવાહરલાલ નહેરુ સિગારેટ સળગાવતા.
લોર્ડ માઉન્ટબેટનની વિદાય.
ભારત આવતી જૅકલીન કેનેડી અને ક્વીન એલિઝાબેથ.
જીવનપ્રેરક ઉપદેશ
હોમાયના કેટલાક પ્રેરણાત્મક વિચારો:
"કોઈ પણ શ્રેષ્ઠ ક્ષણને કૅમેરામાં કેદ કરવા માટે તમારું ધ્યાન અને ક્ષમતા મજબૂત હોવી જોઈએ."
"મહિલાઓ માટે ક્ષમતા અને હિંમત સાથે કામ કરવું એ પણ સન્માન છે."
અંતિમ વર્ષો અને વારસો
1969માં પતિના અવસાન બાદ તેમણે ફોટોગ્રાફી છોડી દીધી અને નિવૃત્તિજીવન પસંદ કર્યું.
2010માં ભારત સરકારે તેમને પદ્મ વિભૂષણથી નવાજ્યા.
2012માં 98 વર્ષની વયે વડોદરામાં તેમનું અવસાન થયું.
મહત્વપૂર્ણ પુસ્તક અને દસ્તાવેજ
સબીના ગડીહોકે તેમને સમર્પિત "ઈન્ડિયા ઈન ફોકસ" નામનું પુસ્તક લખ્યું, જેમાં તેમની કારકિર્દીનો સમાવેશ થયો છે.
તેમના ફોટોગ્રાફ્સનો સંગ્રહ આજે "એલ્કઝી ફાઉન્ડેશન ફોર આર્ટ્સ"માં જતનથી રાખવામાં આવ્યો છે.
હોમાય વ્યારાવાલાનું જીવન માત્ર મહિલાઓ માટે નહીં પણ તમામ માટે પ્રેરણાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે, જેમણે સંજોગો સામે લડીને ઇતિહાસ રચ્યો.
#HomaiVyarawalla,#FirstLadyOfLens, #Photojournalism,#IndianPhotography, #HistoricPhotographs,#WomenInPhotography, #IndianHistoryThroughLens, #TrailblazerWomen,#FreedomStrugglePhotos, #LegacyOfHomaiVyarawalla, #RoleModelForWomen,#IconicIndianPhotographer, #PioneersOfPhotojournalism, #WomenEmpowerment,#DocumentingHistory
માહિતી સ્રોત : બીબીસી ન્યૂઝ