ધોડિયા સમાજની‌ વિશેષતાઓ: બંધારણ, કૂળ, રિત રિવાજ, પહેરવેશ, ભાષા (બોલી), અને વાદ્ય તૂર-થાળી

 ધોડિયા સમાજની‌ વિશેષતાઓ:  બંધારણ, કૂળ, રિત રિવાજ, પહેરવેશ, ભાષા (બોલી), અને વાદ્ય તૂર-થાળી

ધોડિયા શબ્દની ઉત્પત્તિ અને તત્વચિંતન

"ધોડિયા" શબ્દની ઉત્પત્તિ અંગેના દ્રષ્ટિકોણો વિવિધ છે, અને તે ખાસ કરીને લોકકથાઓ અને સામાજિક પરિવર્તન સાથે સંકળાયેલા છે. ધુલિયા અને ધોળકા જેવા સ્થળોને જોડતી માન્યતાઓ આદિવાસી સમાજના ભૌગોલિક સ્થળાંતરના ઇતિહાસને પ્રકાશિત કરે છે. આ માન્યતાઓ, ઐતિતિહાસિક અથવા વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિએ સમર્થિત ન હોય, પરંતુ ધોડિયા સમુદાયની મૂળ સમજવા માટે એક મક્કમ આધાર પૂરો પાડે છે.

ભૌગોલિક વસવાટ 

ધોડિયા જાતિના લોકોનું મુખ્ય વસવાટ દક્ષિણ ગુજરાત અને તેની આસપાસના પ્રદેશોમાં છે. તેઓએ ધોડિયા ભાષાને જીવનશૈલીનું મહત્વપૂર્ણ અંગ બનાવ્યું છે, જે ગુજરાતી અને મરાઠી ભાષાના પ્રભાવથી સમૃદ્ધ છે. આ પ્રાથમિક ભાષાશાસ્ત્ર ધોડિયા સમાજની સંસ્કૃતિને અનોખી ઓળખ આપતું છે.

ધાર્મિક માન્યતાઓ અને ઉત્સવો

ધોડિયા સમાજમાં કંસેરી દેવીનું ખાસ મહત્વ છે. ઉત્સવના રૂપે ઉજવાતા વાર્ષિક લણણી તહેવારોમાં તેમની પ્રાથમિક ભૂમિકા દર્શાવતી કલ્ચરલ રુઢિઓ તેમની આસ્થા અને જીવનશૈલીને છત્રીસ કલાઓ સાથે સંકલિત કરે છે.

ધોડિયા સમાજનું બંધારણ 

ધોડિયા જ્ઞાતિની આ કૂળ વ્યવસ્થાને એક મહત્વપૂર્ણ સામાજિક બંધારણ તરીકે જોવામાં આવે છે. આ વ્યવસ્થા જ્ઞાતિની એકતા અને પરંપરાનું પાલન કરવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે, જે આદિવાસી સમાજના વૈવિધ્યપૂર્ણ પરિપ્રેક્ષમાં તેનો વિશિષ્ટ પાયો છે.

કૂળ વ્યવસ્થાની વિશેષતાઓ:

1. પ્રાચીન મૂળ: 56 કુળો સાથે શરૂ થયેલી આ વ્યવસ્થા આજે 240 જેટલા કુળ સુધી વિસ્તરી ગઈ છે, જે ધોડિયા આદિવાસીઓની સંસ્કૃતિના વિકાસને દર્શાવે છે.

2. સામાજિક ન્યાય: કૂળ મોવડીના રૂપમાં "પટેલ" દ્વારા ન્યાયપંચ કાર્ય કરે છે, જે સમુદાયના નાનામોટા વિવાદોનો ઉકેલ લાવે છે.

3. પરમ્પરાનું પાલન: મરણોત્તર વિધિઓમાં દરેક કુળના સભ્યોની હાજરી આવશ્યક છે, જે પરિવારની એકતાનું પ્રતીક છે અને મૃત આત્માની શાંતિ માટે મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે.

4. લગ્નમાં નિયમન: એક જ કુળમાં લગ્ન પ્રથા પર પ્રતિબંધ વિજ્ઞાન આધારિત વિચારધારા દર્શાવે છે, જે જૈવિક પેઢીની સલામતી માટે છે.

5. કૂળ ઉજવણાં: મરણોત્તર વિધિ પછીની ઉજવણાં વિધિઓમાં કુળ સંગઠનનો મહત્વનો ભાગ રહે છે, જેનાથી સામાજિક જોડાણ અને સંસ્કૃતિ જળવાય છે.

આ વ્યવસ્થા માત્ર પારંપરિક જ નહીં, પણ ધોડિયા સમાજના સામાજિક સુશાસનનું ઉદાહરણ પણ છે. એ માન્યતાઓ અને પરંપરાઓ દ્વારા સમાજમાં એકતા અને બંધન ને મજબૂત બનાવે છે.

પહેરવેશ 

ભારતનો પહેરવેશ તેના સંસ્કૃતિક વૈવિધ્ય અને પરંપરાની સાક્ષી છે. દરેક સમાજ અને વિસ્તારોના જીવનમૂલ્યો અને પરંપરાઓ તેની પહેરવેશમાં પ્રતિકૃતિરૂપે જોવા મળે છે. ધોડીયા આદિવાસીઓનું પરંપરાગત પહેરવેશ આ જ સંસ્કૃતિનો એક મહત્ત્વપૂર્ણ ભાગ છે.

ધોડીયા પુરુષોનો પહેરવેશ:

ધોતીને ફાળિયું તરીકે કચ્છ મારવામાં આવે છે.

ઉપર ખમીસ કે બાંડી અથવા બંડી પહેરાય છે.

માથે ફાળિયાની પાઘડી પહેરવી એ પરંપરા છે, જો કે આઝાદી પછી ગાંધી ટોપીનો પ્રભાવ થયો છે.

અંતરીયાળ વિસ્તારોમાં હવે પણ લંગોટ અને પાઘડી જોવા મળે છે, જ્યારે યુવાનોમાં પેન્ટ-શર્ટ પ્રચલિત છે.

ધોડીયા સ્ત્રીઓનો પહેરવેશ:

અઢી વારના લુગડાનું કચ્છ મારીને પહેરવાનું ચાલું છે.

કાપડી અથવા કાચળી છાતી ઢાંકીને, પીઠ તરફ નાડા વડે બંધાય છે.

"ડોહ્યો" તરીકે ઓળખાતી ઓઢણીનો પ્રયોગ થાય છે.

લુગડાના કટકાની ડિઝાઇન સામાન્ય રીતે ચણા ચોકડીની હોય છે, જેમાં લાલ કે ભૂરા રંગે છવાયેલું હોય છે.

આધુનિકતા તરફનો વલણ:

સમય સાથે ધોડીયા સમાજે પોતાના પરંપરાગત વસ્ત્રોમાં ફેરફાર કરવાનું શરૂ કર્યું છે. સ્ત્રીઓ સાડી-બ્લાઉઝ કે ચોળી પહેરવા લાગેલી છે અને યુવાનોમાં આધુનિક વસ્ત્રોની લોકપ્રિયતા વધી છે.

ધોડીયા આદિવાસીઓનો આ પહેરવેશ તેમનું આકર્ષક પરંપરાગત વારસો છે, જે તેમના જીવનશૈલી અને સંસ્કૃતિના મર્મને દર્શાવે છે.

ધોડિયા ભાષા (બોલીના સ્વરૂપે)

ધોડિયા ભાષા, ધોડિયા જ્ઞાતિના લોકો દ્વારા પ્રચલિત એક પારંપરિક ભાષા છે, જેનું મૂળ આદિવાસી જૂથોમાં છે. આ ભાષાGujarati અને મરાઠી ભાષાના મિશ્રણ સાથે વિકસિત થયેલ છે, પરંતુ તેમાં હિન્દી અને સંસ્કૃતના શબ્દો પણ જોવા મળે છે.

આ ભાષા મુખ્યત્વે ધોડિયા લોકોના મુળ સ્થાનોમાં, ખાસ કરીને ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં, દૈનિક વ્યવહાર માટે જળવાઈ છે. જોકે શહેરોમાં વસવાટ કરતા ધોડિયા લોકો હવે આ ભાષાનો ઓછો ઉપયોગ કરે છે.

વિશેષતા એ છે કે ધોડિયા ભાષામાં સ્વર અને વ્યંજન પરીવર્તન જોવા મળે છે, અને તે ક્ષેત્ર પ્રમાણે બદલાય છે. આ પ્રાદેશિક ભિન્નતાઓ તે વિસ્તારની અન્ય ભાષાઓની અસરને ચિહ્નિત કરે છે.

ભાષાવિદોના મતે, ધોડિયા ભાષાનું વર્ગીકરણ ઈંડો-યુરોપિયન કુળમાં ઈંડો-ઇરાનિયન પેટાકુળની આર્યન શાખા તરીકે થાય છે. આથી, આ ભાષા અન્ય આદિવાસી ભાષાઓ સાથે ઘણા શબ્દો અને લક્ષણોની સામ્યતા ધરાવે છે, જે તેના ઐતિહાસિક સંબંધોનું પ્રતિબિંબ આપે છે.

ધોડિયા સમાજનું વાદ્ય (વાજિંત્ર)‌: તૂર - થાળી

આદિવાસી ધોડિયા જ્ઞાતિના નૃત્ય અને વાદ્યસંગીતમાં સમુહ ઉત્સાહ અને પરંપરાનો અદભૂત સમન્વય જોવા મળે છે. આ કલા માત્ર મનોરંજક ન રહેતી, પરંતુ આદિવાસી જીવનશૈલીના સામૂહિક સ્વરૂપનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.

તુર અને થાળીનું મહત્ત્વ:

તુર, જે ઢોલ પ્રકારનું ચર્મવાદ્ય છે, અને કાશાની થાળીનું સંગીત નૃત્ય માટે ઊર્જા પ્રદાન કરે છે. થાળી પર દાંડીની અસરથી સુરીલાં તાલનું સર્જન થાય છે, જે નૃત્યકારોના પગમાં ઉત્સાહ અને આનંદનું સંચાર કરે છે.

ચાળો અને નૃત્ય પદ્ધતિઓ:

તુરના તાલ અનુસાર નૃત્યના પ્રકારો બદલાતા હોય છે, જેને "ચાળો" કહેવાય છે. વિવિધ પ્રકારના ચાળો, જેમ કે:

ચાલતો ચાળો: ચાલતા-જતાં રમતો નૃત્ય.

બેઠો ચાળો: જમીન પર બેઠા-બેઠા કરવામાં આવતું નૃત્ય.

ઘોડી ચાળો: ઘોડાની ચાલની છબિ સર્જે તેવું નૃત્ય.

મોર ચાળો: મોરના નૃત્ય જેવું આકર્ષક નૃત્ય.

કુદાણીયો ચાળો: ઉંચા ઉત્સાહ સાથે કરવામાં આવતું નૃત્ય.

સુરાવલીઓ અને લહેરીયાઓ:

નૃત્ય દરમિયાન લયબદ્ધ ગાતી લહેરીયાઓ પ્રજ્ઞા અને ઊર્જાને વધુ ને વધુ ઘસે છે. આદિવાસી સમાજમાં આ પ્રકારના નૃત્ય-વાદ્ય ઉત્સવ જીવનના સુખદ ક્ષણોના ઉત્સવનો ઉત્કટ રૂપ છે.

આ પરંપરા આદિવાસી સંગીત અને નૃત્યપ્રેમની અનોખી ઓળખ પ્રસ્તુત કરે છે.

ધોડિયા સમાજમાં બોલીમાં વપરાતા શબ્દો અહીં આપવાનો પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યો છે. વિસ્તાર પ્રમાણે કેટલાક શબ્દો અપભ્રંશ થયેલા જોવા મળશે 

અહીં ચીખલી, વાંસદા, ધરમપુર, વલસાડ,ખેરગામના આજુબાજુના વિસ્તારમાં બોલાતા શબ્દ આપવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. જો તમારા તરફથી કોઈ સુઝાવ હોય તો કમેન્ટ લખી જણાવજો. 

Sb Khergam, 98251,66739

ગુજરાતી ધોડિયા

મારું - માણા

તારું - તુણા

કેમ છે - કહાંક/કોહાંક આય

સારું છે.- હાજાં આય

છોકરો - પોહો

છોકરી - પોહી

પિતા - બાહ

માતા - વાય, આઇડી, આયા

બેન - બણી

ભાઈ - ભાયા

ઢોર - ડોબાં

દાદા - ઘડો બાહ, બાલો

હું આવું છું - મેં આવે તાંય

વાઘ - ખડિયાં

બનેવી - ભાવડ

ખાધુ કે - ખાધાં કાહે

ભાઈ - ભાહ

ક્યાં જાવો છો? - કેધે ચાલનો?

ક્યાં ગયાં હતાં? કે ધે ગેલો ?

ક્યાં ગયો ? - કે ધે ગો ?

એ બાજુ ગયો. - એ ધે ગો. 

પાંગળો - ફોદો

દાદી - ઘઢી આય, આયલી 

મોકલજો - દવડી, દવડજા

બોલાવે છે.- હાદે તાય 

બૂમ પાડે છે.- બમ પાડે તાય 

તમે - તુમી, તુવા

તમારા - તુમણા 

તમારી - તુમણી 

જોઈએ છે. - જોજે તાય.

આપજે - ઓફી, ઓફજે 

ખાધું - ખાધાં

નહાવું - અંગોળ

નફ્ફટ - નકટો 

જાઓ છો કે નહીં? - જામનો કાં નાય?

પત્ની - દોહાડી 

પતિ - માટી, માટીડો

પેન્ટ - લેંઘો 

પહેરવું - પોધો  

બકરી બકરો - બોકડી બોકડો 

મરચું - મીચીલો 

કોને ? - કૂણાં

કહ્યું - આયખા 

કહ્યું હતું.-આખેલા આય

કાંજી - ભડકાં, પેજવા 

પીવું છે કે નહીં? પીમનો કાં નાય?

ઊંઘવું છે કે નહીં? હૂમનો કાં નાય?

ભણવું - ભણુનો

ભાગવું - નાંઠો 

સાવરણી - ભુહારી 

બ્લાઉઝ - ડગલી, 

બૂટ - ખાહડે 

છોકરાં - પોહટે

છોકરો - પોહો, પોહટો

છોકરી - પોહી, પોહટી

છોકરું - પોહા

ખેતર - કેન્ડા, કિયાડે, કેન્ડુ 

હમણાં જ - ઈમી જ 

રમવા માટે - રમું લાગ.

જવા દે - જામદે  

રિસાઈ ગઈ - ખતાય ગોયેલી. 

જોવા માટે - હેરુલાગ 

શોધવા માટે- હોધુલાગ

સળગાવુ - હળગાવી 

દીધું - દેધા

લીધું -લેધા 

દીધું - દેધા.   

જોયો હતો - હેરેલો 

જોઈએ હતી. - હેરેલી 

જોઈ - હેરી 

ખેરગામ - ખરગાવ

શાક - હાક 

કાપવા - કાપુલાગ 

સારું થયું - હાંજા ઉના 

સળગી ગયું- બળી ગુવા 

સ્વર્ગસ્થ - મન્નાર 

ઘરજમાઈ - ખંધાડ, ખંધાડિયો

બળદ -બલીયો,બલ્યો 

વાંસ - વહજાળ 

બાવળ - બાવળો 

કેમ ? - કજે?

શું કરવું? કાં કરુના ?

ઈંડાં - હાખવે

કરમદા - કમદી

કેમ - કજે

ક્યારે - કેદીહ 

દોડી ગયો - ધમધી ગો. 

કાઢી મુકવું - ખદેડી મુકવું, તગેડી મુકવું.

હોશિયાર- પાકો, પાકટો,પાકટુ, પાકટી 

ઘણું - બો

જરીક, ઓછું - જીરીક

પડવું - ગબડી

જવું - ગોઈ 

તરસ - તીહ

રિસાઈ - ખતાઈ 

બિમાર - માંદી, માંદો 

કાચો રસ્તો - ગઢેર

નવોઢા - નવરી

વરરાજા - નવરો 

પહેલી વાર સાસરે જતાં વર અથવા કન્યા સાથે મોકલાતો સોબતી - કુરુલી 

વર અને કન્યા ની લગ્ન ગોઠવનાર - વહટાળિયો 

લાલચમાં આવેલો - પેધો પડનેલો 

છેતરી જવું - ઠગી ગો. ગો - પુરુષ, ગોઈ- સ્ત્રી, ગુવા. બાળક

ડરપોક, બીકણ- પાદર, પાદરો, પાદરી 

કઈ, કયો, કયા - કેણી, કેણો, કેણા  

ધોતિયું - ફાળિયું 

લેવાના - લેમના 

હોશિયારી - ચપલાઈ 

જલદી - હદિકો, હદિકી,હદિકાં 

નીકળી જાઓ. ચાલુમડા તે. 

બડબડવુ બડબડાટ- બબડે બબડની, બબડનો 

અભિમાન - ભમરી

લેવા માટે - લેવલાગ 

આવ્યો - આમનો 

ડાકણ - ભૂતાળી 

અશક્ત - પેંગો,ફોદો 

પથ્થર - દગડો, દગડો 

પરોણા,સગા - પાવણો, પાવણી, પાવણા 

વાસણ - બાહણે

કોતરડુ - ખનકુ,ખનકા,ખનકી

ભાત - કોદોઈ 

રાખ - હારખાત 

સાસરું - હહરવાડ  

 સરખો સરખો સરખું - પાધરો પાધરી, પાધરુ 

બારમું - દિયાડો 

ધામણ જનાવર - દિઘાડો

કરચલો - કુચિલો 

પાણીમાં રહેતો બિનઝેરી સાપ- એન્ઢવો

નાનાં ઝીંગા - તૂતીડા 

માટીની તાવડી - ઠીકરી 

માટીનો વાડકો: ઠોબલુ

માટીનું તપેલાં આકારનું વાસણ - હાંડલી, હાલ્લી 

પશુ - ડોબો, ડોબી, 

બળદ- ગોધો  

કીડી- મૂઈલી, 

મંકોડો - મૂઈલો

પગ- ટાંટિયો 

ઝઘડ્યા -બાઝાયના 

સાંજે - વખાતે

પત્નીની મોટી બહેન - આકાડહાહુ 

સાસુ - હાહુ

સસરો - હહરો 

પપ્પાના મોટા ભાઈની પત્ની - વડાઈ, મોટીમાય

મસ્તીખોર - ચેન્દરો 

ગુંદર - ગુંદિર 

મગજમારી - ટાંયલા 

શિયાળ - કોલુ, કોલા 

ગરોળી - પચુલી 

વાણિયો જતું - તિડિયો 

પપૈયા- પપે 

ઘૂંટણ - માંડિયા 

અંગારા - ઈન્ગળા, ઇંગાળા 

છાનીમાની - ઓગી ઓગી 

છાનોમાનો - ઓગો ઓગો

અળવીતરું - ઘેલછપો 

દાતણ - દાતુણ 

માર ખાશે- ગોદો ખી 

ઠંડી - હી 

અળદ -ઉળીદ 

ચોળી - ચવળા 

બુલબુલ - ટૂપી

હૂડિયો 

કાળોકોશી - ઢેચૂડિયો  

ફુલચુસણી - ફૂલચૂક 

ચાકરણ - મુહારમુંડો 

સાપ - ગડાહ, ગડહો 

માળો - ગોઠો 

ભગાડી ગયો - લે નાઠો  

ગાળ બોલનાર - વીજળો 

ખાઉધરો - ચાટો 

હરામખોર - લબાડ

પહેરણ -બડીશ

દારુડીયો - પિધેલ,