દેવમોગરા મેળો: આદિવાસી જીવનશૈલીનું દર્શન
દેવમોગરા મેળો માત્ર એક ધાર્મિક મેળો નથી, તે આદિવાસી લોકજીવન અને શ્રદ્ધાના સંગમનું જીવંત ઉદાહરણ છે.
દેવમોગરા મેળો નર્મદા જિલ્લાના આદિવાસી લોકજીવન અને સંસ્કૃતિનો પ્રતીક છે, જે નર્મદા જિલ્લાના સાગબારા તાલુકામાં સાતપૂડાની ગિરિમાળાની સુંદરતા વચ્ચે આવેલ છે. આ મેળાનો મુખ્ય આકર્ષણ પાંડોરી માતાનું મંદિર છે, જે નેપાળના પશુપતિનાથ શૈલીમાં બનેલું છે.
આ પવિત્ર ધામે દર વર્ષે મહાશિવરાત્રિના અવસરે લાખો શ્રદ્ધાળુઓ ભેગા થાય છે. આ મેળો પાંચ દિવસ સુધી ચાલે છે અને શ્રદ્ધાળુઓ માટે આસ્થાના અનેક વિવિધ અવસર પ્રદાન કરે છે.
આ મેળામાં ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર અને મધ્ય પ્રદેશના લાખો શ્રદ્ધાળુઓ ભાગ લે છે.
મેળાનું મહત્વ અને ઇતિહાસ:
1. કુળદેવી પાંડોરી માતા (યાહમોગી):
આદિવાસીઓના શ્રદ્ધાનું કેન્દ્ર, પાંડોરી માતા, જેઓની પૂજા શિવરાત્રિ પર થાય છે, પરંતુ શિવના સ્થાને શક્તિની ઉપાસના કરવામાં આવે છે.
2. શિવરાત્રિનો મેળો:
દર વર્ષે મહાશિવરાત્રિએ આ મેળાનું આયોજન થાય છે, જ્યાં ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર અને મધ્ય પ્રદેશના લાખો શ્રદ્ધાળુઓ ઉમટે છે.
3. પૌરાણિક સંભાવનાઓ:
માન્યતા છે કે પાંડવો અહીં અજ્ઞાતવાસ દરમિયાન રોકાયા હતા અને માતાજીની પૂજા કરી હતી.
ધાર્મિક અને સામાજિક પરંપરાઓ:
દેસી દારૂ અને નૈવૈધ:
માતાજીને નૈવૈધ રૂપે દેસી દારૂ અને ખેતીના પહેલા પાકનું ધાન્ય ચઢાવાય છે.
ખેતીના પ્રથમ પાકનો નૈવેધ:
શ્રદ્ધાળુઓ પોતાની ખેતીમાંથી પ્રથમ પાક માતાજીને ચઢાવે છે.
પશુ બલીની પરંપરા:
અગાઉ બકરા મરધાનો બલી ચઢાવાતો હતો, જે હવે બંધ થઈ ગયો છે, અને હવે પશુઓ જીવતા રમતા મુકવામાં આવે છે.
આદિવાસી લોકજીવન:
આ મેળો આદિવાસી સમાજના જીવનશૈલી, ભક્તિ અને લોકસંસ્કૃતિનું પ્રતિબિંબ છે.
પરંપરાગત વસ્ત્રો અને શણગાર:
સ્ત્રીઓ દ્વારા પહેરવેશ અને શણગાર દ્વારા આદિવાસી સંસ્કૃતિને જીવંત રાખવામાં આવે છે.
આકર્ષણો:
નેપાળી શૈલીનું મંદિર:
નર્મદાના આ પ્રાચીન મંદિરે નૈસર્ગિક સૌંદર્ય અને શિલ્પકલા જોવા મળે છે.
સાતપૂડાની ગિરિમાળાઓ:
મેળો પ્રાકૃતિક સૌંદર્યથી ઘેરાયેલા પરિસરમાં ઉજવાય છે.
શ્રદ્ધાળુઓની ભક્તિ:
પગપાળા અને બળદગાડા મારફતે શ્રદ્ધાળુઓના અવકાશમાં ભક્તિનું મહત્ત્વ દર્શાવવામાં આવે છે.
ધાર્મિક અને આસ્થાનું કેન્દ્ર:
માતાજીના દર્શન અને પૂજનથી મનોકામનાઓ પૂર્ણ થવાની લોકમાન્યતા શ્રદ્ધાળુઓને આકર્ષે છે.
મેળાનો વિશિષ્ટતા:
આદિવાસી પરંપરાનું અનોખું પ્રદર્શન અને શ્રદ્ધાળુઓ માટે એકતા અને આધ્યાત્મિકતાનો પ્રતિક છે.
રાજ્ય સરકાર દ્વારા દેવમોગરા યાત્રાધામ તરીકે વિકસાવવા માટેના પ્રયત્નો ચાલુ છે, જે આ સ્થળનું મહત્વ વધુ વધારશે.
આ મેળો માત્ર ધાર્મિક વિધિ નથી પરંતુ આદિવાસી સમુદાયના જીવન, શ્રદ્ધા અને સાંસ્કૃતિક પરંપરાનું પ્રતિક છે, જે દર વર્ષે લાખો લોકોને આકર્ષે છે.
આવશ્યક તથ્યો
સ્થળ: દેવમોગરા, સાગબારા તાલુકો, નર્મદા જિલ્લો
તારીખ: મહાશિવરાત્રિના દિવસથી પાંચ દિવસ
લોકપ્રિયતા: ગુજરાતનો સૌથી મોટો આદિવાસી મેળો
આ મેળો માત્ર ધાર્મિક જ નહીં પણ આદિવાસી સંસ્કૃતિનું અનોખું અને મૂલ્યવાન દર્પણ છે, જે ભક્તિ અને પરંપરાઓના મધુર મિશ્રણ દ્વારા શ્રદ્ધાળુઓને અવિસ્મરણીય અનુભવ કરાવે છે.