ધોડિયા સમાજની લોકસંસ્કૃતિ: 'ઉજવણાં'ની અનોખી પરંપરા
આદિવાસી સમાજમાં વિભિન્ન પરંપરાઓ અને સાંસ્કૃતિક વિધિઓ એ જીવનના દરેક તબક્કાને વિશિષ્ટ મહત્વ આપે છે. ધોડિયા સમાજની અનોખી અને દુર્લભ પરંપરા "ઉજવણાં" તેના આદર્શ અને સંસ્કારપ્રધાન જીવનમૂલ્યોનો પ્રતિબિંબ છે.
ઉજવણાં શું છે?
"ઉજવણાં" એ ધોડિયા આદિવાસી સમાજની પરંપરાગત વિધિ છે, જે મૃત આત્માના ઉદ્ધાર માટે સામૂહિક રીતે દર બે વર્ષે કરવામાં આવે છે. આ વિશેષ વિધિ માત્ર એક કુળના સભ્યો વચ્ચે જ મનાવવામાં આવે છે અને તેમાં છેલ્લા બે વર્ષમાં મૃત્યુ પામેલા વ્યક્તિઓનું પૂજન થાય છે.
ઉજવણાંના પ્રારંભની તૈયારી
ઉજવણાં માટે "મહા મહિનો" નિર્ધારિત છે, જેમાં શુક્લપક્ષ અથવા પૂનમનો દિવસ પસંદ કરવામાં આવે છે. કુટુંબદીઠ આર્થિક ફાળો ઉઘરાવવો, ધાર્મિક સ્થળોની પસંદગી અને વિધિ માટેની અન્ય જરૂરી તૈયારીઓ કરવામાં આવે છે. સમયગણતરી માટે શણની દોરીનો પ્રયોગ, જે ધોડિયા સમાજની ચાતુર્ય અને પરંપરાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે, આજે પણ કેટલાક કુટુંબોમાં જોવા મળે છે.
વિધિનો અનોખો ક્રમ
વિધિ પહેલા સવારે પરિવારના મરણ પામેલા સભ્યોની યાદમાં "હાથ ધોવડાવવાની" વિધિ થાય છે. મધ્યાહ્ને સમૂહ ભોજન કરવું અને સંજોગે "છાક" પાડી સમૂહના ભૂતપૂર્વ વડીલો તથા મૃત આત્માઓને અર્પણ કરવું આ વિધિનો મુખ્ય હિસ્સો છે.
વિધિ દરમિયાન વડીલોના માર્ગદર્શનમાં માટીના (ઘડો), ચોખા, ફૂલો વગેરે અર્પણ કરવામાં આવે છે. આખરે, મરણ પામેલા સ્વજનો માટેનો શોક "રડીને હળવું થવા"ની પ્રથાથી પૂરો થાય છે.
વિશિષ્ટતાઓ અને સામાજિક મહત્વ
સામાજિક સંકલન:
ઉજવણાં એક કુળના સભ્યોને જોડે છે અને પરસ્પર સંબંધોને મજબૂત બનાવે છે.
આર્થિક સહકાર:
આ વિધિ આર્થિક રીતે નબળા પરિવારોને પણ પિતૃતર્પણની વિધિમાં સહભાગી થવા માટે સહાયરૂપ બને છે.
સાંસ્કૃતિક જતન:
આ વિધિ ધોડિયા સમાજની અજોડ લોકસંસ્કૃતિ અને પરંપરાના જતન માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
સમકાલીન પડકારો
વિજ્ઞાન અને ટેક્નોલોજીના પ્રભાવથી, પરંપરાગત રીતભાતોનું હસ્તાંતરણ થતાં અસલ સંસ્કૃતિમાં કૃત્રિમતાનું પ્રભાવ દેખાય છે. બ્રાહ્મણ પરંપરાની પ્રવેશને કારણે આદિવાસી સંસ્કૃતિના મૂળભૂત મૂલ્યોમાં ફેરફાર થાય છે.
નિષ્કર્ષ
"ઉજવણાં" માત્ર એક ધાર્મિક વિધિ નથી, પરંતુ ધોડિયા સમાજ માટે એકતા, સમજૂતી અને પરસ્પર સહયોગનો પ્રતીક છે. આ પરંપરાનું જતન અને તેની મહાનતા ભવિષ્યની પેઢી સુધી પહોંચે તે માટે સમાજે પ્રયત્નશીલ રહેવું જરૂરી છે.