સતીશ ધવન – ભારતીય અવકાશ કાર્યક્રમના શિલ્પકાર
ભારતના અવકાશ કાર્યક્રમના વિકાસ માટેનું મહત્ત્વનું યોગદાન આપનાર વૈજ્ઞાનિક સતીશ ધવનનો જીવનપ્રવાસ એક પ્રેરણાસભર કથા છે. તેઓને "ભારતમાં પ્રાયોગિક પ્રવાહી ગતિશીલતા સંશોધનના પિતા" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
પ્રારંભિક જીવન અને શિક્ષણ
સતીશ ધવનનો જન્મ 25 સપ્ટેમ્બર 1920ના રોજ શ્રીનગર, જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં એક સરાઈકી હિંદુ પરિવારમાં થયો હતો. તેમના પિતા રાય બહાદુર દેવી દયાલ ધવન પંજાબ સિવિલ સર્વિસમાં હતા. ધવાને શૈક્ષણિક જીવનમાં ઉત્કૃષ્ટતા પ્રાપ્ત કરી અને લાહોરની મુગલપુરા ટેકનિકલ કોલેજમાંથી મિકેનિકલ એન્જિનિયરિંગમાં સ્નાતક થયા. તેઓએ યુનિવર્સિટી ઓફ મિનેસોટામાંથી એરોનોટિકલ એન્જિનિયરિંગમાં માસ્ટર્સ અને કેલિફોર્નિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ટેકનોલોજી (Caltech)માંથી ડબલ પીએચડી પૂર્ણ કરી.
કારકિર્દી અને ISROમાં યોગદાન
1951માં ધવાને ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ સાયન્સ (IISc), બેંગલુરુમાં શિક્ષણકાર્ય શરૂ કર્યું અને 1962માં IISc ના ડાયરેક્ટર બન્યા. 1972માં તેઓ ભારતીય અવકાશ સંશોધન સંસ્થાન (ISRO)ના ત્રીજા અધ્યક્ષ તરીકે નિયુક્ત થયા. ISROના વડા તરીકે તેમની આગેવાનીમાં ભારતે ધ્રુવીય ઉપગ્રહ પ્રક્ષેપણ વાહન (PSLV) અને રિમોટ સેન્સિંગ ઉપગ્રહો (IRS) જેવા મહત્વપૂર્ણ પ્રોજેક્ટ સફળતાપૂર્વક શરૂ કર્યા.
નેતૃત્વ અને વિઝન
સતીશ ધવનના નેતૃત્વની વિશેષતા એ હતી કે તેઓ પોતાની ટીમના કાર્યમાં મજબૂત વિશ્વાસ ધરાવતા. 1979માં PSLV મિશન નિષ્ફળ જતાં તેઓએ સમગ્ર દોષનો સ્વીકાર કર્યો, જ્યારે 1980માં PSLVના સફળ પ્રક્ષેપણનો શ્રેય તેમણે તેમની ટીમને આપ્યો. આ સાથે જ તેઓ એપીજે અબ્દુલ કલામ માટે એક માર્ગદર્શક અને પ્રેરકસ્રોત બન્યા.
માન્યતા અને સન્માન
સતીશ ધવનના નામે શ્રીહરિકોટામાં આવેલું ISROનું લોન્ચ પેડ "સતીશ ધવન સ્પેસ સેન્ટર" તરીકે ઓળખાય છે. 1981માં તેમને પદ્મ વિભૂષણ અને 1971માં પદ્મ ભૂષણથી સન્માનિત કરવામાં આવ્યા.
સતીશ ધવન ભારતીય અવકાશ કાર્યક્રમના પાયાના શિલ્પકાર હતા. તેમના નિડર નેતૃત્વ અને વિઝનના કારણે ભારત આજે અવકાશમાં એક શક્તિશાળી દેશ તરીકે ઉભરાયું છે.